Skala kryzysu: spadek powołań zakonnych na tle ogólnopolskim

Według najnowszych danych (stan na 1 października 2025 r.) do seminariów zakonnych w Polsce przystąpiło tylko 101 nowych kandydatów, podczas gdy pięć lat temu ich liczba była znacznie wyższa. Łączna liczba kleryków w seminariach zakonnych zmalała do 479 osób, co sprawia, że zgromadzenia prowadzące szkoły stoją przed poważnym ryzykiem utraty duchowej misji.

Obecna sytuacja powołań w Polsce pokazuje wyraźny trend osłabienia: w roku akademickim 2025/2026 formację kapłańską rozpoczęło 289 mężczyzn — z czego 101 w seminariach zakonnych, a 188 w diecezjalnych. To niewielki wzrost w stosunku do lat wcześniejszych (w 2024 r. do seminariów zgłosiło się 301 kandydatów), ale liczba zakonnych początkujących formację wciąż pozostaje niska w porównaniu z okresem, gdy szkoły zakonne były jednym z ważniejszych „zagłębi powołań”. Równocześnie ogólna liczba kleryków w seminariach zmniejszyła się: w 2023 r. było ich 1 690 (w tym 573 w zakonnych), w 2024 r. – 1 594 (553 zakonnych), a w 2025 r. – 1 453 (974 diecezjalnych, 479 zakonnych).

Dlaczego szkoły zakonne tracą swoje duże znaczenie powołaniowe

Po pierwsze, ubywa zakonników. Zgromadzenia męskie w Polsce również są dotknięte demografią zakonną. Według statystyk na 31 grudnia 2023 r. w Polsce było 9 455 zakonników, ale tylko około 372 kleryków zakonnych. Mniej zakonników — to i mniej bezpośrednich przykładów życia konsekrowanego w codzienności szkół.

Po wtóre, zauważalny jest łabszy efekt „szkoła → powołanie”. Kiedyś absolwenci szkół prowadzonych przez zgromadzenia trafiali naturalnie do wspólnot zakonnych lub seminariów. Dziś ten przepływ osłabł. Mniej młodych ludzi decyduje się na życie zakonne – a jeszcze mniej na kapłaństwo zakonne.

Po trzecie, spadek powołań wiąże się nie tylko z kontekstem kościelnym, ale i społecznym: zmniejsza się liczba młodych, rośnie laicyzacja, a presja zawodowa i materialna staje się realną przeszkodą w podejmowaniu decyzji o powołaniu. Warto też zauważyć, że kryzysy wewnątrz Kościoła (m.in. skandale) wpływają na zaufanie i motywację potencjalnych powołań.

Czy charyzmat szkół zakonnych można zachować mimo kryzysu?

Tak — ale wymaga to głębokiej refleksji i świadomej strategii. Sam fakt, że zakonnicy są mniej liczni, nie oznacza automatycznej erozji ducha zgromadzenia. Przeciwnie — może to być moment, by zdefiniować charyzmat na nowo i przekazywać go skuteczniej. Świeccy jako współpracownicy charyzmatu: Wiele zgromadzeń rozwija programy formacyjne dla nauczycieli świeckich, żeby stali się oni „duchowymi ambasadorami” charyzmatu. Taka formacja nie powinna być epizodyczna, lecz systematyczna. Strukturalne utrwalenie misji: Statuty szkół, misje edukacyjne, regulaminy wychowawcze powinny wyraźnie zawierać elementy charyzmatu zakonnego (modlitwa, wartości wspólnotowe, element służby), tak by duch założyciela był wciąż obecny w codzienności. Nawet jeśli zakonników jest mało, ich obecność (najlepiej w roli „strażników charyzmatu”) jest kluczowa — jako dyrektorzy, opiekunowie duchowi, przewodnicy wspólnotowi.

Szanse i nadzieje: jak kryzys może stać się impulsem

Kryzys powołań nie musi być jedynie zagrożeniem — może być katalizatorem odnowy. Zgromadzenia, które odważnie podejmą refleksję nad swoją misją w nowej rzeczywistości, mogą odkryć nowe obszary służby:

• angażując świeckich w misje wychowawcze i edukacyjne,

• stawiając na jakość formacji (duchowej, intelektualnej) zamiast ilości,

• reorganizując struktury zarządzania tak, by charyzmat przetrwał niezależnie od liczby zakonników.

Co ważne, zmniejszająca się liczba kleryków zakonnych (479 w 2025 r.) pokazuje, że to ostatni moment, by szkoły zakonne świadomie wzmocniły swój charakter misyjny i wychowawczy. Tylko w ten sposób mogą nadal być „kolebką powołań”, nie tylko w sensie historycznym, ale jako żywe wspólnoty, które formują kolejne pokolenia wierzących.