Jak lepiej chronić dzieci przed przemocą?

Dziecko i jego dobro powinno być w centrum zainteresowania całego społeczeństwa, instytucji państwowych i wymiaru sprawiedliwości, a to, co najczęściej szwankuje, to czynnik ludzki – takie są główne wnioski z debaty naukowców, prawników i ekspertów, którzy zajmują się ochroną dzieci przed przemocą. – Rolą Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości jest weryfikacja skuteczności obecnego prawa, ale także badanie gruntu pod nowe regulacje prawne w zakresie ochrony prawnej przed niebezpieczeństwem, krzywdą i różnymi patologiami. Prowadzimy badania akt sądowych oraz projekty, które wspomagają inicjatywy legislacyjne, aby stanowione w Polsce prawo było dobrej jakości, a zarazem miało wysoką skuteczność – podkreśla dr hab. Marcin Wielec, dyrektor IWS, gdzie zorganizowano konferencję pt. „Ochrona, wsparcie, pomoc – w trosce o najmłodszych”.

Reklama

Od zeszłego roku instytut na zlecenie Ministerstwa Sprawiedliwości bada m.in. kilkaset przestępstw z ostatnich lat, w których doszło do pokrzywdzenia dziecka, zabójstwa, zgwałcenia czy ciężkiego uszkodzenia jego ciała. W ten sposób zostaną zlokalizowane luki w systemie ochrony dzieci przed przemocą, a wnioski z tych badań posłużą do uszczelniania systemu przeciwdziałania przemocy. – Badamy te sprawy i ustalamy, co nie zadziałało. Ze wstępnych danych wynika, że nie ma reguły, bo prawie za każdym razem jest to inna instytucja. Ale to pokazuje, że w całym systemie brakuje koordynacji, komunikacji i jednolitych standardów – mówi dr Marcin Romanowski, wiceminister sprawiedliwości. – Mam nadzieję, że śmierć Kamilka nie pozostanie bez wyciągnięcia z niej wniosków. Według mnie, takim wnioskiem jest uzupełnienie całego systemu o nowe regulacje, aby zmieniać system i postawę ludzi w tym systemie – dodaje.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Zmiana świadomości

W ostatnich latach wprowadzono wiele dobrych regulacji, które wynikały z postulatów środowisk zajmujących się ochroną dzieci. Choć polskie prawo już teraz się wyróżnia na tle rozwiązań w innych państwach, to jednak szykują się kolejne zmiany. Wiceminister Romanowski złożył wspólnie z posłami w Sejmie kolejną ustawę z pakietem zmian, które mają uszczelnić system prawny chroniący dzieci przed przemocą. Zdaniem ekspertów, te korekty prawa idą w dobrą stronę, ale o wiele trudniej niż zmiany przepisów wciela się w życie zmiany mentalne w społeczeństwie. – Przecież mamy zakaz stosowania jakiejkolwiek formy przemocy fizycznej i innych kar cielesnych od 2010 r., a w dalszym ciągu 43% Polaków nie ma świadomości zakazu kar fizycznych wobec dzieci, a 36% ludzi uważa, że „klaps” jest skuteczną metodą wychowawczą – zauważa Justyna Piekarska z Fundacji „Dziecko w Centrum”.

Reklama

Tragedia w Częstochowie wstrząsnęła całą Polską i jest kolejnym argumentem na to, by tego typu przypadki wnikliwie badać i wyciągnąć z nich wnioski na przyszłość. – Poza wszystkimi instytucjami zawiedliśmy my, jako dorośli ludzie. Przecież Kamilek wielokrotnie uciekał z domu, a pierwszy raz zrobił to w wieku 4 lat, ale, niestety, nikt nie chciał widzieć w tym problemu. Różne instytucje kierowały sprawę do sądu i mimo tego doszło do tragedii, bo w morzu tych wszystkich zawiłości systemu zabrakło naszej wrażliwości – podkreśla Sylwia Polańska z Częstochowskiego Stowarzyszenia ETOH.

W Częstochowie zawiódł czynnik ludzki. Najpierw kurator nie widział symptomów krzywdy dziecka, a gdy już zobaczył ewidentne dowody i zmienił zdanie, to z kolei sędzia nie dostrzegł niebezpieczeństwa grożącego dziecku. Po tragedii system przysłowiowo „wylewa dziecko z kąpielą”. – Niestety, po śmierci Kamilka w Częstochowie wszystko jest postawione na głowie i teraz codziennie odbieranych jest kilkoro dzieci. To zakrawa na kolejny absurd, który może także wyrządzić wiele krzywdy – dodaje Polańska.

Standardy, szkolenia i badania

Od wielu lat Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę prowadzi projekt dotyczący wprowadzania i monitorowania standardów ochrony dzieci, w którym jest ok. 4 tys. różnych placówek. To są wyjątkowe miejsca dobrych praktyk, ale w Polsce nie ma jednorodnych wytycznych w tym zakresie dla placówek oświatowych, świetlic, klubów sportowych i kultury, czy organizatorów wycieczek i kolonii. – Ten nowy projekt ustawy jest kamieniem milowym całego systemu, bo teraz standardy nie będą tylko kwestią dobrej woli osób, które kierują placówką opiekującą się dziećmi, ale wprowadzą taki obowiązek. Ludzie będą mieli narzędzia i wiedzę, co robić krok po kroku, gdy będą podejrzewali, że dziecku dzieje się coś niedobrego – wyjaśnia radca prawny Olga Trocha z UNICEF Polska.

Reklama

Kolejną ważną zmianą zaproponowaną w projekcie jest wprowadzenie ustawowego obowiązku o raportowaniu przypadków wiążących się z krzywdzeniem dzieci ze skutkiem śmiertelnym lub zakończonych ciężkimi uszkodzeniami ciała. Ma on funkcjonować na wzór zagranicznych instytucji, tzw. serious case review. Będą one prowadzone przez zespół ekspertów powołanych przez Ministra Sprawiedliwości. W ich skład miałoby wejść sześciu ekspertów: po jednym z dziedziny prawa, medycyny – pediatrii, psychologii, psychiatrii, pedagogiki i socjologii. – To nowoczesne rozwiązanie, które stawia na samodoskonalenie się systemu, zamiast skupiania się jedynie na szukaniu winnych. Nowe rozwiązania za każdym razem będą szukać luk w systemie, które należy uszczelnić. Badania mogą np. doprowadzić do ustalenia, że w referacie danego pracownika po prostu jest za dużo spraw i należy go wesprzeć – podkreśla mec. Olga Trocha.

Nowelizacja prawa przygotowana przez ekspertów, którą koordynował wiceminister Romanowski, zakłada wprowadzenie obowiązkowych szkoleń dla sędziów rodzinnych co 4 lata. – Ważne jest to, by dziecko znalazło się w centrum zainteresowania całego społeczeństwa i instytucji publicznych, wymiaru sprawiedliwości. Ukierunkowanie na dziecko, na dbanie o jego dobro – to powinno być zasadą w wielu obszarach, także jeśli chodzi o działanie instytucji publicznych – wyjaśnia wiceminister.

Koordynacja i komunikacja

W obecnym systemie są luki, a najsłabszym ogniwem jest czynnik ludzki. Dlatego duże znaczenie mają np. szkolenia z identyfikacji sytuacji przemocowych i komunikacji z dzieckiem. Nowe rozwiązania proponują kwestionariusz oceny ryzyka, który mieliby wypełniać pracownicy socjalni w sytuacji, gdy istnieje przypuszczenie, że dziecko może być dotknięte przemocą. – To narzędzie, które da pracownikom socjalnym pewność, że dobrze zareagowali, że czegoś nie pominęli. Będą musieli wypełnić kwestionariusz, zobaczyć dziecko, ocenić jego rzeczywistą sytuację – podkreśla Romanowski.

W trakcie debaty eksperckiej w Instytucie Wymiaru Sprawiedliwości wskazano również potrzebę lepszej koordynacji instytucji odpowiedzialnych za ochronę dzieci oraz poprawę komunikacji między nimi, by cały system był szczelny i wymieniał się informacjami nt. ewentualnego niebezpieczeństwa dla życia i zdrowia dziecka. Koordynacja i poprawa komunikacji powinna dotyczyć nie tylko pracowników socjalnych, kuratorów sądowych, opieki socjalnej i edukacji, ale także sądownictwa. – Poprawa komunikacji z sędziami jest kluczem, bo oznacza komunikację nie tylko między instytucjami, ale również osobami biorącymi udział w procedurach dotyczących sytuacji dziecka. Bardzo ubolewam nad brakiem bezpośredniej komunikacji z sędziami i kuratorami. Nie powinna się ona odbywać tylko za pomocą poczty, bo przecież mamy zaproponowane przez ministerstwo nowoczesne rozwiązania, do których powinniśmy dostosować także naszą formę komunikacji – uważa mec. Emilia Neumann z Sekcji Praw Dziecka przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie.

Drodzy Bracia i Siostry, Jednym z największych mistrzów średniowiecznej teologii jest św. Albert Wielki. Tytuł „wielki” („magnus”), z jakim przeszedł on do historii, wskazuje na bogactwo i głębię jego nauczania, które połączył ze świętością życia. Już jemu współcześni nie wahali się przyznawać mu wspaniałych tytułów; jeden z jego uczniów, Ulryk ze Strasburga, nazwał go „zdumieniem i cudem naszej epoki”. Urodził się w Niemczech na początku XIII wieku i w bardzo młodym wieku udał się do Włoch, do Padwy, gdzie mieścił się jeden z najsłynniejszych uniwersytetów w średniowieczu. Poświęcił się studiom „sztuk wyzwolonych”: gramatyki, retoryki, dialektyki, arytmetyki, geometrii, astronomii i muzyki, tj. ogólnej kultury, przejawiając swoje typowe zainteresowanie naukami przyrodniczymi, które miały się stać niebawem ulubionym polem jego specjalizacji. Podczas pobytu w Padwie uczęszczał do kościoła Dominikanów, do których dołączył później, składając tam śluby zakonne. Źródła hagiograficzne pozwalają się domyślać, że Albert stopniowo dojrzewał do tej decyzji. Mocna relacja z Bogiem, przykład świętości braci dominikanów, słuchanie kazań bł. Jordana z Saksonii, następcy św. Dominika w przewodzeniu Zakonowi Kaznodziejskiemu, to czynniki decydujące o rozwianiu wszelkich wątpliwości i przezwyciężeniu także oporu rodziny. Często w latach młodości Bóg mówi do nas i wskazuje plan naszego życia. Jak dla Alberta, także dla nas wszystkich modlitwa osobista, ożywiana słowem Bożym, przystępowanie do sakramentów i kierownictwo duchowe oświeconych mężów są narzędziami służącymi odkryciu głosu Boga i pójściu za nim. Habit zakonny otrzymał z rąk bł. Jordana z Saksonii. Po święceniach kapłańskich przełożeni skierowali go do nauczania w różnych ośrodkach studiów teologicznych przy klasztorach Ojców Dominikanów. Błyskotliwość intelektualna pozwoliła mu doskonalić studium teologii na najsłynniejszym uniwersytecie tamtych czasów - w Paryżu. Św. Albert rozpoczął wówczas tę niezwykłą działalność pisarską, którą miał odtąd prowadzić przez całe życie. Powierzano mu ważne zadania. W 1248 r. został oddelegowany do zorganizowania studium teologii w Kolonii - jednym z najważniejszych ośrodków Niemiec, gdzie wielokrotnie mieszkał i która stała się jego przybranym miastem. Z Paryża przywiózł ze sobą do Kolonii swego wyjątkowego ucznia, Tomasza z Akwinu. Już sam fakt, że był nauczycielem św. Tomasza, byłby zasługą wystarczającą, aby żywić głęboki podziw dla św. Alberta. Między obu tymi wielkimi teologami zawiązały się stosunki oparte na wzajemnym szacunki i przyjaźni - zaletach ludzkich bardzo przydatnych w rozwoju nauki. W 1254 r. Albert został wybrany na przełożonego „Prowincji Teutońskiej”, czyli niemieckiej, dominikanów, która obejmowała wspólnoty rozsiane na rozległym obszarze Europy Środkowej i Północnej. Wyróżniał się gorliwością, z jaką pełnił tę posługę, odwiedzając wspólnoty i wzywając nieustannie braci do wierności św. Dominikowi, jego nauczaniu i przykładom. Jego przymioty i zdolności nie uszły uwadze ówczesnego papieża Aleksandra IV, który zapragnął, by Albert towarzyszył mu przez jakiś czas w Anagni - dokąd papieże udawali się często - w samym Rzymie i w Viterbo, aby zasięgać jego rad w sprawach teologii. Tenże papież mianował go biskupem Ratyzbony - wielkiej i sławnej diecezji, która jednak przeżywała trudne chwile. Od 1260 do 1262 r. Albert pełnił tę posługę z niestrudzonym oddaniem, przywracając pokój i zgodę w mieście, reorganizując parafie i klasztory oraz nadając nowy bodziec działalności charytatywnej. W latach 1263-64 Albert głosił kazania w Niemczech i Czechach na życzenie Urbana IV, po czym wrócił do Kolonii, aby podjąć na nowo swoją misję nauczyciela, uczonego i pisarza. Będąc człowiekiem modlitwy, nauki i miłości, cieszył się wielkim autorytetem, gdy wypowiadał się z okazji różnych wydarzeń w Kościele i społeczeństwie swoich czasów: był przede wszystkim mężem pojednania i pokoju w Kolonii, gdzie doszło do poważnego konfliktu arcybiskupa z instytucjami miasta; nie oszczędzał się podczas II Soboru Lyońskiego, zwołanego w 1274 r. przez Grzegorza X, by doprowadzić do unii Kościołów łacińskiego i greckiego po podziale w wyniku wielkiej schizmy wschodniej z 1054 r.; wyjaśnił myśl Tomasza z Akwinu, która stała się przedmiotem całkowicie nieuzasadnionych zastrzeżeń, a nawet oskarżeń. Zmarł w swej celi w klasztorze Świętego Krzyża w Kolonii w 1280 r. i bardzo szybko czczony był przez swoich współbraci. Kościół beatyfikował go w 1622 r., zaś kanonizacja miała miejsce w 1931 r., gdy papież Pius XI ogłosił go doktorem Kościoła. Było to uznanie dla tego wielkiego męża Bożego i wybitnego uczonego nie tylko w dziedzinie prawd wiary, ale i w wielu innych dziedzinach wiedzy; patrząc na tytuły jego licznych dzieł, zdajemy sobie sprawę z tego, że jego kultura miała w sobie coś z cudu, i że jego encyklopedyczne zainteresowania skłoniły go do zajęcia się nie tylko filozofią i teologią, jak wielu mu współczesnych, ale także wszelkimi innymi, znanymi wówczas dyscyplinami, od fizyki po chemię, od astronomii po mineralogię, od botaniki po zoologię. Z tego też powodu Pius XII ogłosił go patronem uczonych w zakresie nauk przyrodniczych i jest on też nazywany „Doctor universalis” - właśnie ze względu na rozległość swoich zainteresowań i swojej wiedzy. Niewątpliwie metody naukowe stosowane przez św. Alberta Wielkiego nie są takie jak te, które miały się przyjąć w późniejszych stuleciach. Polegały po prostu na obserwacji, opisie i klasyfikacji badanych zjawisk, w ten sposób jednak otworzył on drzwi dla przyszłych prac. Św. Albert może nas wiele jeszcze nauczyć. Przede wszystkim pokazuje, że między wiarą a nauką nie ma sprzeczności, mimo pewnych epizodów, świadczących o nieporozumieniach, jakie odnotowano w historii. Człowiek wiary i modlitwy, jakim był św. Albert Wielki, może spokojnie uprawiać nauki przyrodnicze i czynić postępy w poznawaniu mikro- i makrokosmosu, odkrywając prawa właściwe materii, gdyż wszystko to przyczynia się do podsycania pragnienia i miłości do Boga. Biblia mówi nam o stworzeniu jako pierwszym języku, w którym Bóg, będący najwyższą inteligencją i Logosem, objawia nam coś o sobie. Księga Mądrości np. stwierdza, że zjawiska przyrody, obdarzone wielkością i pięknem, są niczym dzieła artysty, przez które, w podobny sposób, możemy poznać Autora stworzenia (por. Mdr 13, 5). Uciekając się do porównania klasycznego w średniowieczu i odrodzeniu, można porównać świat przyrody do księgi napisanej przez Boga, którą czytamy, opierając się na różnych sposobach postrzegania nauk (por. Przemówienie do uczestników plenarnego posiedzenia Papieskiej Akademii Nauk, 31 października 2008 r.). Iluż bowiem uczonych, krocząc śladami św. Alberta Wielkiego, prowadziło swe badania, czerpiąc natchnienie ze zdumienia i wdzięczności w obliczu świata, który ich oczom - naukowców i wierzących - jawił się i jawi jako dobre dzieło mądrego i miłującego Stwórcy! Badanie naukowe przekształca się wówczas w hymn chwały. Zrozumiał to doskonale wielki astrofizyk naszych czasów, którego proces beatyfikacyjny się rozpoczął, Enrico Medi, gdy napisał: „O, wy, tajemnicze galaktyki... widzę was, obliczam was, poznaję i odkrywam was, zgłębiam was i gromadzę. Z was czerpię światło i czynię zeń naukę, wykonuję ruch i czynię zeń mądrość, biorę iskrzenie się kolorów i czynię zeń poezję; biorę was, gwiazdy, w swe ręce i drżąc w jedności mego jestestwa, unoszę was ponad was same, i w modlitwie składam was Stwórcy, którego tylko za moją sprawą wy, gwiazdy, możecie wielbić” („Dzieła”. „Hymn ku czci dzieła stworzenia”). Św. Albert Wielki przypomina nam, że między nauką a wiarą istnieje przyjaźń, i że ludzie nauki mogą przebyć, dzięki swemu powołaniu do poznawania przyrody, prawdziwą i fascynującą drogę świętości. Jego niezwykłe otwarcie umysłu przejawia się także w działalności kulturalnej, którą podjął z powodzeniem, a mianowicie w przyjęciu i dowartościowaniu myśli Arystotelesa. W czasach św. Alberta szerzyła się bowiem znajomość licznych dzieł tego filozofa greckiego, żyjącego w IV wieku przed Chrystusem, zwłaszcza w dziedzinie etyki i metafizyki. Ukazywały one siłę rozumu, wyjaśniały w sposób jasny i przejrzysty sens i strukturę rzeczywistości, jej zrozumiałość, wartość i cel ludzkich czynów. Św. Albert Wielki otworzył drzwi pełnej recepcji filozofii Arystotelesa w średniowiecznej filozofii i teologii, recepcji opracowanej potem w sposób ostateczny przez św. Tomasza. Owa recepcja filozofii, powiedzmy pogańskiej i przedchrześcijańskiej, oznaczała prawdziwą rewolucję kulturalną w tamtych czasach. Wielu myślicieli chrześcijańskich lękało się bowiem filozofii Arystotelesa, filozofii niechrześcijańskiej, przede wszystkim dlatego, że prezentowana przez swych komentatorów arabskich, interpretowana była tak, by wydać się, przynajmniej w niektórych punktach, jako całkowicie nie do pogodzenia z wiarą chrześcijańską. Pojawiał się zatem dylemat: czy wiara i rozum są w sprzeczności z sobą, czy nie? Na tym polega jedna z wielkich zasług św. Alberta: zgodnie z wymogami naukowymi poznawał dzieła Arystotelesa, przekonany, że wszystko to, co jest rzeczywiście racjonalne, jest do pogodzenia z wiarą objawioną w Piśmie Świętym. Innymi słowy, św. Albert Wielki przyczynił się w ten sposób do stworzenia filozofii samodzielnej, różnej od teologii i połączonej z nią wyłącznie przez jedność prawdy. Tak narodziło się w XIII wieku wyraźne rozróżnienie między tymi dwiema gałęziami wiedzy - filozofią a teologią - które we wzajemnym dialogu współpracują zgodnie w odkrywaniu prawdziwego powołania człowieka, spragnionego prawdy i błogosławieństwa: i to przede wszystkim teologia, określona przez św. Alberta jako „nauka afektywna”, jest tą, która wskazuje człowiekowi jego powołanie do wiecznej radości, radości, która wypływa z pełnego przylgnięcia do prawdy. Św. Albert Wielki potrafił przekazać te pojęcia w sposób prosty i zrozumiały. Prawdziwy syn św. Dominika głosił chętnie kazania ludowi Bożemu, który zdobywał swym słowem i przykładem swego życia. Drodzy Bracia i Siostry, prośmy Pana, aby nie zabrakło nigdy w Kościele świętym uczonych, pobożnych i mądrych teologów jak św. Albert Wielki, i aby pomógł on każdemu z nas utożsamiać się z „formułą świętości”, którą realizował w swoim życiu: „Chcieć tego wszystkiego, czego ja chcę dla chwały Boga, jak Bóg chce dla swej chwały tego wszystkiego, czego On chce”, tzn. aby upodabniać się coraz bardziej do woli Boga, aby chcieć i czynić jedynie i zawsze to wszystko dla Jego chwały.